Proces terapii neuropsychologicznej służy usprawnianiu funkcji poznawczych zaburzonych w wyniku dysfunkcji mózgu (np. po udarze mózgu, operacjach neurochirurgicznych, urazach czaszkowo-mózgowych, chorobach neurozwyrodnieniowych, itp). Grupą szczególnego zainteresowania w projekcie badawczym byli pacjenci po niedokrwiennym udarze mózgu ze względu na powszechność schorzenia, obniżający się wiek zachorowania i poważne konsekwencje zdrowotne, psychologiczne i społeczne, a także ze względu na rokowania po incydencie. Udar mózgu oraz jego konsekwencje zdrowotne stanowią jeden z najpopularniejszych problemów współczesnej medycyny (Strepikowska, Buciński, 2009). Każdego roku około 795 000 osób doświadcza nowego lub nawracającego udaru (AHA, 2019), w Polsce statystyki szacują około 60 000 zachorowań rocznie. W ostatnich dekadach rokowanie w udarze mózgu w znaczeniu ryzyka zgonu lub trwałej niepełnosprawności uległo poprawie. Przyczyniły się do tego takie czynniki jak funkcjonowanie oddziałów udarowych, stosowanie leczenia trombolitycznego i trombektomii mechanicznej.

Nadal jednak udar mózgu jest jedną z głównych przyczyn niesprawności lub zgonów ludzi na całym świecie (Feigin, Norrving, Mensah, 2017). W grupie chorych, którzy przeżyli udar mózgu 1/3 umiera w ciągu roku od wystąpienia pierwszych objawów, a u 1/3 pozostaje duży deficyt funkcjonalny, głównie pod postacią porażenia (niedowładu) połowiczego, afazji oraz zaburzeń funkcji poznawczych (Kwolek, 2009). Chorzy ci wymagają stałej opieki osób drugich. W pozostałej grupie chorych, upośledzenie czynnościowe jest mniejsze i są oni częściowo zdolni do samodzielnego funkcjonowania. Udar mózgu, według najczęściej cytowanej definicji grupy epidemiologów WHO, to zespół kliniczny charakteryzujący się nagłym wystąpieniem objawów ogniskowych lub uogólnionych zaburzeń czynności mózgu, które utrzymują się – jeśli nie spowodują wcześniej zgonu – dłużej niż 24 godziny i nie mają innej przyczyny niż naczyniowa (Hatano, 1976).

Rozwój wiedzy o udarze i wprowadzenie nowoczesnych metod diagnostycznych spowodowało, że AHA/ASA zaproponowało w 2013 r. nową definicję udaru mózgu. Zgodnie z nią rozpoznanie niedokrwiennego udaru mózgu powinno nastąpić w przypadku wystąpienia ostrych objawów ogniskowego uszkodzenia mózgu, rdzenia kręgowego lub siatkówki i spełnieniu co najmniej jednego z poniższych kryteriów: 

• wykazanie w badaniu neuroobrazowym lub patologicznym świeżego ogniska niedokrwienia mózgu, rdzenia kręgowego lub siatkówki;
• utrzymywanie się objawów klinicznych ogniskowego uszkodzenia mózgu, rdzenia kręgowego lub siatkówki przez co najmniej 24 h lub prowadzące do zgonu (po wykluczeniu innych przyczyn);
• ustąpienie objawów ogniskowego uszkodzenia mózgu, rdzenia kręgowego lub siatkówki w wyniku zastosowanego leczenia reperfuzyjnego (w takim przypadku nie jest konieczne utrzymywanie się objawów klinicznych przez okres 24 h ani wykazanie cech świeżego niedokrwienia mózgu, rdzenia kręgowego lub siatkówki w badaniu neuroobrazowym).

Schorzenie to stanowi bardzo istotny problem nie tylko medyczny, ale również społeczny, jest jedną z głównych przyczyn chorobowości, umieralności oraz niepełnosprawności psychofizycznej. Wg danych z 2016 roku choroba ta zajmowała trzecią pozycję (po schorzeniach układu krążenia i nowotworach) wśród przyczyn zgonów (Johnson, Onume, Owolabi, Sachdev, 2016), obecnie uznaje się, że udar mózgu jest drugą najczęstszą przyczyną śmierci i pierwszą przyczyną niesprawności wśród osób dorosłych (Błażejewska-Hyżorek, 2019). Opierając się na danych publikowanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia w 2022 roku odnotowano w Polsce 73,9 tys. przypadków udaru niedokrwiennego mózgu. Udar jest zarazem najczęstszą przyczyną długotrwałej niesprawności i inwalidztwa w populacji dorosłych, co skutkuje poważnymi konsekwencjami socjalnymi i ekonomicznymi.
Aspekty ekonomiczne są związane nie tylko z kosztami leczenia szpitalnego, ale przede wszystkim z opieką długoterminową, długotrwałą rehabilitacją i leczeniem przewlekłym chorych po przebytym udarze. Niepełnosprawność występuje w sferze fizycznej, psychicznej (deficyty poznawcze i emocjonalne) oraz społecznej.

W związku z tym wymagają kompleksowej i interdyscyplinarnej opieki skoncentrowanej na redukcji powstałych deficytów. Prawidłowa diagnostyka oraz obserwacja od wczesnego etapu zachorowania może znacząco przyczynić się do zwiększenia efektywności dalszej rehabilitacji. Dotychczasowe badania kliniczne wskazują, że terapia i rehabilitacja neuropsychologiczna wspomagają proces leczenia różnych chorób neurologicznych, przyspieszają powrót do zdrowia bądź są w stanie opóźnić objawy chorobowe, co wpływa pozytywnie na powrót do codziennego funkcjonowania i poprawę jakości życia.

Dostępne na rynku narzędzia multimedialne wspierające proces rehabilitacji neurologicznej obarczone są różnymi ograniczeniami: wybiórczość ćwiczonych funkcji (np. koncentracja na funkcjach językowych), opracowanie graficzne dostosowane dla dzieci, mała ekologiczność proponowanych ćwiczeń (ćwiczenia oparte są na abstrakcyjnych obszarach, rzadko związane są z codziennymi czynnościami i wyzwaniami stojącymi przed osobą starszą/dorosłą), konieczność posiadania specjalnego, dodatkowego sprzętu (np. panelu sterującego, specjalnych słuchawek), duże koszty, które powodują ograniczenie w dostępności (najczęściej na zakup mogą pozwolić sobie szpitale, ośrodki rehabilitacyjne, a nie pojedyncze osoby).

Stąd wynikała potrzeba stworzenia narzędzia obejmującego wszystkie podstawowe funkcje poznawcze w różnych ich aspektach, możliwego do zainstalowania na powszechnie dostępnych tabletach (co zwiększy jego dostępność dla chorych), łatwego w obsłudze, nie wymagającego dodatkowych sprzętów, z ćwiczeniami szatą graficzną dostosowanymi do osób dorosłych i starszych. Bardzo ważne jest również zachowanie realizmu i dostosowania tematyki treningów do czynności wykonywanych w życiu codziennym.

Badania kliniczne miały na celu zweryfikowanie skuteczności stworzonych modułów treningowych funkcji poznawczych z wykorzystaniem multimedialnych narzędzi IT wśród osób z uszkodzeniem OUN, by dowieść, że proces terapeutyczny może być wspomagany przez dedykowane narzędzia informatyczne dostosowane do współczesnego otoczenia pacjenta z uwzględnieniem umiejętności radzenia sobie w życiu codziennym. Badania były współfinansowane przez Unię Europejską w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata 2014-2020, dla osi priorytetowej: I. Nowoczesna gospodarka, dla działania: 1.2. Badania, rozwój i innowacje w przedsiębiorstwach.

Badania kliniczne opracowanych metod terapii neuropsychologicznej zostały wykonane w Uniwersyteckim Centrum Klinicznym im. prof. K. Gibińskego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach. Prowadzone były na terenie Szpitala na Oddziale Rehabilitacji Neurologicznej.

Badania miały na celu potwierdzenie uzyskania metodologicznej trafności oraz obiektywności projektowanych treningów i sprawdzenie skuteczności opracowanych modułów, by w szerszej perspektywie umożliwić pacjentom – także tym ze znacznymi ograniczeniami sprawności fizycznej – branie czynnego udziału w procesach rehabilitacji procesów poznawczych podczas hospitalizacji, ale także kontynuowanie ich po opuszczeniu oddziału szpitalnego. Badania nad aplikacją były wynikiem współpracy środowiska naukowego, medycznego i informatycznego. W opracowaniu metod terapeutycznych użytych w multimedialnej aplikacji IT  ProjektNeuro brały udział następujące jednostki naukowe: 

• Uniwersyteckie Centrum Kliniczne im. prof. K. Gibińskego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach;
• Instytut Psychologii Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach;
• Katedra Algorytmiki i Oprogramowania Wydziału Automatyki, Elektroniki i Informatyki Politechniki Śląskiej w Gliwicach.

Ocena skuteczności klinicznej została przeprowadzona w oparciu o szeroki zakres baterii testowych: test MoCA, RBANS, TUS, CTT oraz wybrane podtesty WAIS-R wśród pacjentów oddziałów rehabilitacji neurologicznej.

Po zakończeniu badań związanych z potwierdzeniem skuteczności klinicznej opracowanych modułów terapeutycznych, przystąpiono do kolejnego etapu, który polegał na stworzeniu aplikacji wykorzystującej opracowane moduły terapeutyczne oraz uzyskanie potwierdzenia skuteczności terapii w ramach badań klinicznych dla wyrobu medycznego. 

W badaniach klinicznych wyrobu medycznego brały udział Oddziały Rehabilitacji Neurologicznej:

• Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego im. prof. K. Gibińskego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach;
• Szpitala Powiatowego w Zawierciu;
• Zagłębiowskiego Centrum Onkologii Szpitala Specjalistycznego im. Sz. Starkiewicza w Dąbrowie Górniczej.

Terapia została dostosowana do pacjenta na podstawie przeprowadzonej wcześniej diagnostyki neuropsychologicznej. Pacjenci byli losowo przydzielani do grupy badanej lub kontrolnej na cały okres badania. Grupa badana oraz kontrolna realizowały standardowy program rehabilitacji, dodatkowo w grupie badanej włączona została rehabilitacja z wykorzystaniem narzędzia IT ProjektNeuro. Po ukończeniu terapii została przeprowadzona ponowna diagnoza neuropsychologiczna pozwalająca na ocenę wpływu treningu z wykorzystaniem badanej aplikacji na zdolności poznawcze pacjenta. 

Przebadano, czy trening rzeczywiście bada i realizuje terapię oraz czy wyniki testowania są niezależne od tego, który psycholog prowadzi terapię. Hipoteza badawcza zakładająca istotną poprawę w wynikach testów diagnostycznych i jej pozytywny wpływ na poprawę funkcjonowania procesów poznawczych została potwierdzona.

• Łuria A. R. (1976). Podstawy neuropsychologii. Warszawa: PZWL. (tłum. D. Kądzielawa).
• Kądzielawa D. (2000). Zastosowania neuropsychologii w praktyce społecznej. W: J. Strelau. Psychologia. Podręcznik akademicki. t.3. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
• Pąchalska M. (2008). Rehabilitacja neuropsychologiczna. Procesy poznawcze i emocjonalne. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Przesmycka-Kamińska J. (1980). Psychologia osobowa i środowiskowa. Analiza aktywności życiowej i jej uwarunkowań. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Wichnowicz H. (2006). Depresja poudarowa: przegląd wybranych zagadnień z uwzględnieniem czynników ryzyka. Psychiatria, t.3, nr 4, s. 160-168.
• Zawadzka E., Domańska Ł. (2007) Zasady organizacji procesu rehabilitacji neuropsychologicznej. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Sectio J, Wydział Pedagogiki i Psychologii, Vol. XX, s. 123-135.
• Feigin V.L., Norrving B., Mensah G.A. Global Burden of Stroke. Circ Res. 2017;120(3):439–448.
• Hatano S.: Experience from multicentre stroke register. A preliminary report. Bull. WHO, 1976, 54: 541.
• WHO: The Atlas of Heart Disease and Stroke: Global burden of stroke http://www.who.int/cardiovascular_diseases/resources/atlas/en.
• Hirtz D., Thurman D.J., Gwinn-Hardy K. i wsp.: How common are the „common” neurologic disorders. Neurology, 2007, 68, 326-337.
• Johnson, W., Onume, O., Owolabi, M., Sachdev, S. (2016). Stroke: a global response is needed. Bull World Health Organ 2016;94:634–634A.
• Błażejewska-Hyżorek, B., Czernuszenko, A.,Członkowska, A., Ferens, A., Gąsecki, D., Kaczorowski,R., Karaszewski, B., Karliński, M.,Kaźmierski, R., Kłysz, B. et al., 2019. Wytyczne postępowania w udarze mózgu. Polski. Przegląd Neurologiczny 15, 1–156.
• NFZ o zdrowiu, Udar niedokrwienny mózgu_2017-styczen 2023 https://ezdrowie.gov.pl/portal/home/badania-i-dane/zdrowe-dane/raporty/nfz-o-zdrowiu-udar-niedokrwienny-mozgu.
• Kwolek A., Rehabilitacja w udarze mózgu, wydanie I, Rzeszów, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2009.
• American Heart Association (2019). Heart Disease and Stroke Statistics – 2019 update. A report. Circulation, 139:e56–e528.
• Kim, E. S., Kim, J. W., Kang, H. J., Bae, K. Y., Kim, S. W., Kim, J. T., ... & Kim, J. M. (2018). Longitudinal impact of depression on quality of life in stroke patients. Psychiatry investigation, 15(2), 141.
• Lynch B.: Historical review of computer-assisted cognitive retraining. Head Trauma Rehabil. 2002; 17: 446–457.
• Herzyk A: Wprowadzenie do neuropsychologii klinicznej. Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2009.
• M. Szalińska-Otorowska, D. Ledwoń, Z. Miodońska., M. Kręcichwost, K. Mrozowski, Wykorzystanie komputera w terapii polisensorycznej osób z afazją – program „Afast! Powiedz to”, „Forum logopedyczne” 2017, nr 25/2017, s. 205-215.
• Solecka, B. (2020). Cyfrowe technologie w rehabilitacji zaburzeń mowy. [W:] L. Kataryńczyk-Mania (red). Emisja głosu w przestrzeni edukacyjnej, artystycznej i terapeutycznej. Zielona Góra: Instytut Pedagogiki, Wydział Pedagogiki, Psychologii i Socjologii, Uniwersytet Zielonogórski.
• Kręcichwost, Z. Miodońska, Technologie informatyczne w procesie rehabilitacji logopedycznej na przykładzie terapii afazji, „Edukacja, Technika, Informatyka” 2015, nr 3,s. 341-342.
• Kulina, D., Chomicka, A., Fidecki, W., Wysokiński, M., Chruściel, P., & Zdanowicz, T. (2017). Ocena jakości życia pacjentów po udarze mózgu. Pielęgniarstwo Neurologiczne i Neurochirurgiczne, 6(4).